Instytut Mikroelektroniki i Optoelektroniki PW

System operacyjny UNIX

wprowadzenie, system plikow i podstawowe polecenia

Material pomocniczy do przedmiotu

Podstawy Techniki Komputerowej

Opracowal: mgr inz. Krzysztof Markiewicz

Warszawa 17.02.1995

Literatura pomocnicza

1. S.Prata, D.Martin: Biblia systemu UNIX V. Polecenia i programy uzytkowe. LT&P, Warszawa 1994, stron 458
2. P.Silvester: System operacyjny UNIX. WNT, Warszawa 1991, wyd. 2, ISBN 83-204-1086-x
3. M.Young, J.Levine: UNIX dla opornych. IDG Books, Warszawa 1994

Wprowadzenie

UNIX to system operacyjny, ktory jest:

• Wielodostepny - tzn. moze nadzorowac rownoczesna prace wielu uzytkownikow komputera. Uzytkownik jest rozpoznawany przez identyfikator swojego konta w systemie (userid). Konto uzytkownika jest chronione prywatnym haslem (password).
• Wielozadaniowy - tzn. kazdy uzytkownik moze zlecac wykonanie wielu zadan rownoczesnie (dokladniej - z podzialem czasu).

W strukturze logicznej systemu UNIX mozna wyodrebnic nastepujace pojecia:

Jadro

Zbior najwazniejszych podprogramow, zarzadzajacych zasobami systemu. Od momentu uruchomienia komputera jadro sprawuje nad nim pelna kontrole. Uzytkownik komunikuje sie z jadrem przez powloke.

Powloka

Interpreter polecen uzytkownika. Powloka posredniczy pomiedzy uzytkownikiem a jadrem. Kiedy uzytkownik rozpoczyna prace (loguje sie do sytemu podajac poprawny identyfikator konta i haslo) system operacyjny uruchamia program powloki, ktory pobiera polecenia do wykonania z klawiatury terminala uzytkownika.
W sytemie UNIX istnieje wiele roznych powlok (np. sh, ksh, zsh, csh itd.). Administrator przydziela kazdemu uzytkownikowi jego powloke standardowa (uruchamiana w chwili logowania sie do systemu); uzytkownik moze tez uruchomic dowolna powloke zainstalowana w systemie.

Komendy

Sa to programy, dostarczane wraz z systemem operacyjnym lub zainstalowane przez administratora, niekoniecznie nalezace do samego systemu. Komendy wywoluje sie podajac ich nazwe i ew. opcje i argumenty.
Przyklady:

ls -l

vi plik

cat p1 p2 >p3

sort p

mail

sh

Komendy na ogol wspolpracuja ze soba (poprzez mechanizm potokow) i z jadrem systemu.

Pliki

Plik jest porcja informacji (np. tekst napisany pod edytorem) zapisana na dysku. Uzytkownik gromadzac pliki tworzy swoje wlasne zasoby i moze nimi zarzadzac w ramach systemu plikow.
Nazwa pliku moze skladac sie z dowolnych znakow majacych reprezentacje graficzna (litery i cyfry, znaki interpunkcji itp.) oraz niektorych znakow specjalnych. Dlugosc nazwy pliku jest zwykle ograniczona do 255 znakow (w starszych implementacjach UNIX'a - do 14 znakow). Wszystkie dane o pliku, poza nazwa, sa przechowywane w strukturze systemowej zwanej i-wezlem (ang. i-node).

Katalogi

Katalog jest specjalnym rodzajem pliku, w ktorym jest zapisana informacja o innych plikach (i/lub katalogach). Pozwala to utworzyc hierarchiczna, przypominajaca drzewo, strukture katalogow z umieszczonymi w katalogach plikami. Glowny katalog drzewa oznaczany jest znakiem /
Uzytkownik wraz z kontem otrzymuje swoj prywatny katalog (ang. HOME directory), gdzie ma wszystkie prawa (moze tworzyc, modyfikowac i usuwac pliki/katalogi).
W chwili zalogowania sie do systemu prywatny katalog uzytkownika staje sie katalogiem roboczym (nazywanym takze katalogiem aktualnym lub biezacym - ang. working or current directory). Katalog roboczy mozna zmienic komenda cd.

Sciezka dostepu do pliku

Opis lokalizacji pliku w drzewie katalogow: lista nazw katalogow oddzielonych znakiem / zakonczona nazwa pliku. Istnieja dwa rodzaje sciezek dostepu do pliku:

• sciezka bezwzgledna, zaczynajaca sie od glownego katalogu, np.

  /home/student/ula/doc/sales.95.raport

• sciezka wzgledna, podajaca polozenie pliku wzgledem katalogu roboczego. Np., jesli katalogiem roboczym jest /home/student/ala, to sciezka wzgledna do podanego wyzej pliku bedzie:

  ../ula/doc/sales.95.raport

Sciezka przeszukiwan

Ciag nazw katalogow zapisanych w zmiennej srodowiskowej PATH. Jezeli uzytkownik napisze z klawiatury nazwe komendy, to system opracyjny bedzie poszukiwal programu o podanej nazwie w kolejnych katalogach tworzacych sciezke przeszukiwan. W odroznieniu od niektorych innych sytemow operacyjnych, katalog roboczy w ogole nie jest przeszukiwany (chyba, ze wystepuje w sposob jawny w sciezce przeszukiwan).

Prawa dostepu do pliku/katalogu

Prawo wykonania przez uzytkownika lub grupe uzytkownikow okreslonych operacji na pliku lub katalogu. Prawa dostepu sa zwykle zapisywane w postaci dziewiecioznakowego kodu:

rwxrwxrwx

Znaczenie poszczegolnych kodow jest nastepujace:

Kod	Plik	Katalog
r	prawo odczytu pliku	prawo odczytu zawartosci katalogu
w	prawo zapisu do pliku	prawo zmiany zawartosci katalogu (utworzenia lub usuniecia pliku)
x	prawo wykonania pliku	prawo przejscia przez katalog

Pierwsza grupa znakow rwx odnosi sie do praw wlasciciela, druga grupy, a trzecia - pozostalych uzytkownikow.

Katalogi systemowe

/bin, /usr/bin

Komendy dla uzytkownikow.

/etc, /usr/etc, /sbin, /usr/sbin

Pliki systemowe i konfiguracyjne, programy systemowe i narzedzia dla administratora.

/dev Pliki specjalne reprezentujace urzadzenia.

/tmp, /usr/tmp

Katalog na pliki tymczasowe.

/lib, /usr/lib

Biblioteki, pliki naglowkowe.

/lost+found

Pliki odzyskane podczas sprawdzania spojnosci systemu plikow.

/usr/local

Dodatkowe oprogramowanie zainstalowane w systemie.

/var

Zmieniajace sie pliki systemowe (logi, kolejki itp.).

/home

Prywatne katalogi uzytkownikow.

Wybrane polecenia systemu UNIX

Dokumentacja elektroniczna

Podstawowym podrecznikiem elektronicznym sa man pages. Podrecznik ten wywoluje si poleceniem:

man [-s nr_sekcji] temat

gdzie:

temat jest nazwa komendy, funkcji systemowej, struktury danych, o ktorej chcemy sie uzyskac informacje,

nr_sekcji jest numerem rozdzialu UNIX Reference Manual, i podajemy go w przypadku gdy temat moze miec wiele znaczen.

Przyklady:

man man

man ls

man -s l zsh

Operacje na plikach i katalogach

ls

wyswietla liste plikow z katalogu roboczego

ls kat

wyswietla zawartosc katalogu kat

ls -l

wyswietla liste plikow w postaci dlugiej

ls -F

zaznacza rodzaj pliku (dodajac znak / po nazwie katalogu, * po nazwie pliku wykonywalnego, @ po nazwie lacznika itp.

ls -a

wyswietla wszystkie pliki z katalogu biezacego, lacznie z plikami ukrytymi

ls -d

wyswietla tylko nazwy podkatalogow w katalogu biezacym

cd kat

zmienia katalog roboczy na kat

pwd

wyswietla nazwe katalogu roboczego

mkdir kat

zaklada w katalogu roboczym podkatalog kat

rmdir kat

usuwa katalog kat (jezeli jest pusty)

cp pl1 pl2

kopiuje zawartosc pliku pl1 do nowego pliku pl2

cp pl1 pl2 pl3 kat

kopiuje pliki pl1, pl2, pl3 do katalogu kat

rm pl1 pl2

kasuje pliki pl1, pl2

mv pl1 pl2

zmienia nazwe pliku pl1 na pl2

mv pl1 pl2 pl3 kat

przenosi pliki pl1, pl2, pl3 do katalogu kat

ln pl1 nazwa2

tworzy lacznik (tzw. "twardy") nazwa2 do pliku pl1

ln pl1 pl2 pl3 kat

tworzy lacznik do plikow pl1, pl2, pl3 w katalogu kat

ln -s sciezka skr

tworzy lacznik symboliczny ("miekki") o nazwie skr, zastepujacy sciezke dostepu sciezka

find kat -name pl -print

wyszukanie plikow o nazwie pl w drzewie katalogow zaczynajacym sie od katalogu kat

Prawa dostepu

chown piotr pl1 pl2 pl3

przekazuje prawa wlasnosci do plikow pl1, pl2, pl3 uzytkownikowi piotr

chgrp stud pl1 pl2 pl3

zmiana identyfikatora grupy plikow pl1, pl2, pl3 na stud

umask

wyswietla aktualna maske praw dostepu dla nowo tworzonych plikow

umask 022

zmienia maske praw dostepu dla nowo tworzonych plikow wg znaczenia 3-cyfrowej liczby osemkowej bedacej argumentem komendy - bity reprezentacji dwojkowej tej liczby okreslaja maskowane prawa dostepu. W powyzszym przykladzie uzytkownicy inni niz wlasciciel nie beda mieli prawa zapisu w do nowo tworzonych plikow i katalogow:

000 010 010

rwx rwx rwx

chmod 744 pl1

chmod u=rwx og=r pl1

ustawienie praw dostepu do pliku lub katalogu nalezacego do uzytkownika (prawa rwx dla wlasciciela, prawo r dla pozostalych uzytkownikow)